Dick Zwart was jarenlang voorzitter van de Historische Vereniging Wormerveer. Vorig jaar stopte hij daarmee, nadat hij jarenlang op zoek was naar een opvolger. ‘Helaas heeft de vereniging nu geen voorzitter meer. Dat doet wel pijn in mijn hart. Maar voor mij is het genoeg geweest, want ik ben bijna 86 jaar.’
Toch vertelt Dick Zwart nog graag een paar mooie verhalen. Vanwege de opening van de nieuwe Zaanbrug op 13 april starten we met een stukje geschiedenis. Op die dag heeft de Historische Vereniging ook een foto-expo in de Vermaning in Wormerveer.
In het volgende deel gaat Dick Zwart in op 50 jaar Zaanstad/Wormerveer.
Langs de Zaan
’De eerste bewoning van Wormerveer dateert uit de 14e eeuw.’
De Historische Vereniging noteert op de website: Als gemeenschap ontstond Wormerveer in de 14de eeuw rond het strategische voetveer in de Zaan naar het oude dorp Wormer dat een belangrijke schakel vormde in het middeleeuws reizigersverkeer. Het gehucht stond toen bekend als ’t Saen en ging pas veel later Wormerveer heten, naar het veer naar Wormer.
Uit de concentratie van olie-, papier- en later ook onder meer verf-, rijst-, meel- en cacaomolens ontstonden in de 18e en 19e eeuw enkele grote bedrijven als Wessanen & Laan (olie, meel, rijst en cacao), Crok & Laan (olie) Bloemendaal & Laan (rijst en olie), Jan Dekker (zeep) en Van Gelder (papier). In diezelfde periode groeiden ook enkele cacao- en chocoladefabrieken uit tot omvangrijke bedrijven (Erve de Jong, Pette en Boon). In de 20e eeuw kwam de grafische industrie sterk op waaruit o.a. de gerenommeerde bedrijven Meijer en Mercurius ontstonden. Hoewel veel van de genoemde industrie is verdwenen of in multinationals is opgegaan is in Wormerveer nog steeds veel industrie te vinden.
Panden van fabriekseigenaren
Dick Zwart: ‘Langs de Zaanbocht stonden eerst veel eenvoudige huisjes en af en toe een boerderij. Vanaf 1850 kwamen de monumentale fabrikantenwoningen en werd de hele Zaanoever volgebouwd met huizen. Inmiddels is ook al het een en ander gesloopt. Dat is jammer, maar je kunt niet alles bewaren.’
‘Fabriekswand is van ons’
De fabriekswand aan de overkant van de Zaan is uniek. Toen de historische vereniging in Wormer werd opgericht was ik daarbij. Gekscherend zei ik: ‘Hou er rekening mee dat die fabriekswand van ons is. De fabrieken werden daar gebouwd door Wormerveerse fabriekseigenaren. In Wormerveer was geen ruimte meer voor uitbreiding, daarom gingen ze naar de overkant. De baas van Wessanen & Laan moest met zijn roeiboot naar de overkant varen voor zijn fabriek. Daarom moest er een brug komen, pas in 1889 was de Zaanbrug gerealiseerd. Bij de Historische Vereniging hebben we een maquette van de eerste brug.’
Wormerveer na WOII
‘Vroeger was er markt vanaf de Zaanbrug tot aan de Stationsstraat. Langs de Zaan liep nog een spoorlijn. Ook stonden er twee hoge gashouders.
Na de oorlog was er veel behoefte aan amusement. Zo waren er wel zeven toneelverenigingen die twee keer per jaar verschillende voorstellingen gaven. De zaal zat vaak vol. Wormerveer had verschillende theaters. Op de hoek van de Marktstraat en de Zaanbocht was De Prins, waar nu een appartementencomplex is. De Nieuwe Sociëteit in Wormerveer stond samen met De Waakzaamheid in Koog aan de Zaan bekend als uitgaansgelegenheid voor jazz. We hadden in die tijd ook een bioscoop. Wessanen & Laan had een eigen theater voor het personeel. Later mocht iedereen daarnaartoe.’
Unieke plek voor intocht Sinterklaas
‘De Zaanbocht is echt uniek. Een beroemde uitspraak van stadsarcheoloog Piet KIeij is: “Ik snap niet dat er mensen zijn die de Zaanbocht een gewone straat vinden. Het is een unieke lus in de rivier.” Voor grote schepen is het een rotbocht om doorheen te varen. Maar het is heel bijzonder wat je hier ziet. Zelf woon ik aan de Zaan en kijk uit op de achterwand van de fabriekswand aan de overkant van de Zaan. Vaak gaan we op een bankje aan de Zaan zitten en dan genieten we van het zicht naar beide kanten. Het is ook een prachtige plek om ieder jaar Sinterklaas te ontvangen. Toen de landelijke intocht in de Zaanstreek was, boden wij aan om het hier te organiseren. Dat zou geweldig zijn om deze plek op tv te laten zien. Helaas hadden wij als plaatselijk comité niets in te brengen, want de NOS regelde de locatie. Toen hadden we ook geen zin meer om mee te doen.’
Op 13 april is er bij de opening van de Zaanbrug ook een fototentoonstelling in de Vermaning van de Historische Vereniging Wormerveer.
Meer Zaanse Verhalen
Over gladoren, het Haagse van het noorden en nog veel meer