In de Zaanstreek stonden de afgelopen eeuwen zo’n negen mosterdmolens te draaien. Het waren kleine molens met kleine liggende molenstenen. Met windkracht kon je alles doen.
In oktober werden de Zaanse smaakmakers in beeld gebracht tijdens het IFIKZ festival. Frank Bosman is een van de smaakmakers die door Mike Bink is geportretteerd.
Vierde generatie
Frank Bosman is de vierde generatie van mosterdmakers. ‘Mijn overgrootvader heeft het mosterd maken geleerd bij de mosterdfabriek Heinz. De kennis werd overgebracht van vader op zoon. Mijn grootvader heeft na de oorlog het bedrijf verkocht. Hij zette bij azijnfabriek TACK in Amsterdam in loondienst een afdeling met mosterd en sauzen op. We woonden toen op vier hoog boven de Albert Cuyp in Amsterdam en later in Castricum.
Is dat iets voor jou mosterdmaken?
Mijn moeder zag in de Allerhande, toen nog op krantenpapier, een bericht dat de Zaanse Schans werd gebouwd. Ze zochten iemand voor de mosterdmolen. “Is dat iets voor jou?” vroeg ze aan mijn vader. Ik heb het met rood onderstreepte artikel nog. Mijn vader had eerst geen belangstelling: “Moet ik dan weer terug naar die armoede?” Hij had immers een goede baan in Amsterdam.
Mijn moeder schreef een brief naar de Gemeente Zaandam, die eigenaar was van de molen. Deze was in 1955 van het Blauwe Pad in Zaandam overgeplaatst naar de Zaanse Schans. Het onderstel was van Papierpakhuis De Haan en het binnenwerk van Indisch Welvaren. De bovenkant dateerde uit 1786. De schuur uit 1629 was van de familie Honig. Die stond vol arrensleeën.
De gemeente was al een paar jaar op zoek naar iemand die mosterd wilde maken in de molen. Er zat een woonhuis bij, de sleutel konden we ophalen bij de brugwachter.
Automatiseren
In 1961 verhuisden we naar de Zaanse Schans. Molenaar is armoede, zoals mijn vader zei. Daarom maakte hij mosterd op de traditionele manier met twee moderne machines en een ketel. Hij wist de machines zo met elkaar te combineren dat de mosterd een goede kwaliteit kreeg. Door de elektromotor automatiseerde hij het ambacht.
Mijn vader ging bij Duyvis langs, die had wel interesse. Toen hij een keer in het Journaal voorkwam in een item van vijf minuten over dekschuiten met kunststof melkbussen kwam daarna de vraag van Calvé waar de mosterd naar toe ging. En of ze ook monsters konden krijgen. Zo kregen we Calvé, Gouda’s Glorie, Simon de Wit als klanten en ook toeristen. We lieten leuke potjes maken.
Albert Heijn
Op de Zaanse Schans werd een restaurant gebouwd, eerst door Heineken, later was het eigendom van Albert Heijn. De heer Heijn kwam regelmatig bij de molen met de opmerking: “Ik mag van mijn vrouw niet thuiskomen als ik geen potje mosterd bij me heb.” Albert Heijn wilde het ook in de winkel verkopen. Hij zou regelen dat we alleen de mosterd hoefden te maken. Het inpakken, etiketteren, etc daar zou hij voor zorgen. Na een maand kwam Albert Heijn terug dat ze bij de sociale werkplaats erg veel plezier hadden, maar dat er nauwelijks potjes werden gevuld. Toen moesten we dat zelf gaan doen. Dat was vreselijk werk. We hadden geen etiketteermachine, niets.’
Verhuisd
In verband met een dringende restauratie van de molen moesten we na een halve eeuw de molen in 2007 verlaten. De gemeente Zaanstad wilde dat we in de Zaanstreek bleven. Op het bedrijventerrein in Wormerveer konden we via een faillissement een pand kopen. Hier had daarvoor de grootste hennepkwekerij van de Zaanstreek gezeten. In dit pand maken we nog altijd mosterd met de machines van mijn vader.
Sinds we de molen krijt raakten dragen we zwarte bedrijfskleding, als teken van rouw. Voor ons pand in Wormerveer staat het reclamebord met een halve molensteen, ook dit is symbolisch.’
Kleine speler
‘We zijn een speldenprikje in mosterdland. Dan is het toch leuk als we op het hoofdkantoor van Albert Heijn nog altijd hartelijk worden ontvangen. Vroeger riep Albert Heijn vaak als hij ons tegenkwam: “Bosman hoe is het met je, en hoe is het met de mosterd?” Dat oude jongens krentenbroodgevoel is er nog steeds. Het streelt wel je ego dat ze nog altijd de Zaanse mosterd graag willen hebben. Zo kregen we te horen dat AH ons product de beste mosterd van Nederland vindt en dat we volgens hen een A-merk hebben. Eigenlijk is het een uniek product dat niemand anders in Nederland maakt.’
Meer weten over het IFIKZ festival? Klik hier
