Zonder Winnie de Wit was het krantenarchief van De Typhoon verdwenen in de blauwe bak. Zij is ook de motor achter Historisch Zaandam, die maandagavond 23 april officieel als vereniging van start gaat. Winnie, geboren in de Dapperstraat, voelt zich Zaankanter en zet zich in voor het behouden van het erfgoed. ‘Ik ben ontzettend blij met deze bijzondere streek.’
Wat is jouw relatie met het archief van de krant?
Ik heb jarenlang bij de krant gewerkt, onder meer bij het archief. Het is naast het gemeentearchief het grootste archief over de Zaanstreek.
Winnie de Wit is bestuurslid bij de vereniging Zaans Erfgoed en de Stichting Zaans Schoon. ‘De laatste stichting is al in 1946 opgericht ter bescherming van het Zaanse schoon. Na de oorlog werd er in de wederopbouw zoveel gesloopt. Veel Zaanse houtbouw ging toen tegen de vlakte. De stichting vond het belangrijk om aan het behoud daarvan te denken. In september 2016 ben ik samen met 4 andere vrijwilliger van het Gemeentearchief o.l.v. Dirk Ronitz van dat archief, bij Dagblad Zaanstreek de verworven persfoto’s gaan zitten uitzoeken. Zodoende wisten wij dat de krant daar weg moest.
Toen de krantenredactie ging verhuizen van de Westzijde naar de Vermiljoenweg kon vanwege ruimtegebrek het archief niet mee.
Een klein deel is meeverhuisd. Voor de rest stonden de papierbakken al klaar. Het was een geluk dat redacteuren Rob Swart, Ivo Laan en ik er boven op zaten.’
Door haar contacten bij de krant kon Winnie de Wit ervoor zorgen dat de knipsels niet in de papierversnipperaar kwamen. Met verschillende vrijwilligers heeft ze de belangrijkste stukken apart gezet en op drie plekken op kunnen slaan. De krantenknipsels die op een specifiek Zaanse kern betrekking hadden, werden aan de desbetreffende historische verenigingen verstrekt. ‘Wij hebben de artikelen geselecteerd, daarna wordt het door de historische vereniging bekeken. Zo zijn er vier paar ogen die het historisch kunnen duiden overheen gegaan.
Welke historische verenigingen kent Zaanstad?
‘Bijna elke (voormalige) kern heeft een historische vereniging: Koog Zaandijk sinds tien jaar, die van Assendelft en Wormerveer zijn iets ouder. De historische vereniging van Krommenie bestaat 23 jaar. De historische vereniging Westzaan is de oudste en viert dit jaar het 35 jaar jarig bestaan. Alleen Zaandam had geen historische vereniging. Er zijn ooit wel pogingen toe gedaan, maar die bleven zonder resultaat. Eind jaren ’80 was de werkgroep historie van wijkoverleg Oud-West een tijd lang actief en gaf z.g. Padenboekjes uit. Trekker was de helaas veel te vroeg overleden architect Wim Wester. In andere Zaandamse wijken bestond zoiets niet.
Een historische vereniging zorgt voor de samenhang in de buurt.
Waarvoor dient het archief?
‘Het krantenarchief dateert vanaf eind jaren vijftig, begin jaren zestig. Het zijn journalistieke artikelen en belangrijk om de tijd mee te duiden. Een historische vereniging kan de knipsels gebruiken om er verhalen mee te onderbouwen, of mee te illustreren. Toen we alle knipsels uit het archief aan het verzamelen waren, kwamen er natuurlijk ook veel over Zaandam voorbij. Waar moesten die heen, er was immers geen historische vereniging? Het is belangrijk om de historie te bewaren, omdat je daardoor kunt herleiden hoe dingen zich ontwikkeld hebben. Als je kennis hebt over de geschiedenis, weet je ook dat je zorgvuldig moet omgaan met de gebouwen. En met de herinneringen van mensen aan die gebouwen.’
Bij Zaankanters brengen de archiefstukken herinneringen boven. Voor nieuwkomers is kennis over de omgeving een manier om beter te aarden. Je kunt zien hoe het allemaal is ontstaan.
De krantenartikelen over Zaandam hebben geleid tot Historisch Zaandam?
‘Er was steeds wel behoefte aan een historische vereniging voor Zaandam, maar kennelijk was er een soort stoomwals nodig om het voor elkaar te krijgen. Dat ben ik dus geweest. Toen ik me in september 2017 afvroeg wat ik met al die artikelen over Zaandam aan moest, kreeg ik net een uitnodiging van Platform Aan de Zaan waar je een idee kon pitchen. Ik dacht: ik ga het gewoon proberen. Op mijn oproep om Historisch Zaandam te starten kwamen zeven belangstellenden. Bij de eerste vergadering, twee weken, later waren het er al zeventien. Die belangstelling was dus verrassend groot! Daardoor kregen we vertrouwen dat het wel zou lukken. Het enthousiasme bleef groot, en we zijn zo’n beetje om de drie weken blijven vergaderen, en zo werd op 6 maart 2018 Historisch Zaandam een feit.’
Winnie de Wit en Ron Kiburg waren een half jaar lang namens Zaans Erfgoed de aanjagers. ‘Wij stoppen er nu mee, want er zit een leuk en stevig bestuur, zodat de vereniging zelf verder kan. Het bleek een enorm geregel om een vereniging op te zetten, maar het is gelukt!’
Wat gaat Historisch Zaandam doen?
Op 23 april 2018 is om 20 uur de eerste ledenvergadering in het Zaans Museum.
Ze zijn bezig met een foto-expositie over de Gedempte Gracht, dan kun je zien hoe het is geworden tot wat het nu is. De vereniging heeft nu nog nauwelijks geld maar ze kunnen wel nieuwsbrieven maken en lezingen organiseren. Als er eenmaal meer geld is zouden ze misschien een magazine kunnen maken. Daarvoor moeten er veel mensen geënthousiasmeerd worden om lid te worden. Voor vijftien euro ben je dat al.
Een historische vereniging is van belang, niet alleen om de geschiedenis te bewaren, maar ook om samenhang te krijgen in een stad, die nogal veel uitbreidingswijken kent. Het is fijn dat kennis niet alleen in het archief aanwezig is, maar ook bij zo’n vereniging. Ook kun je daardoor leren van de fouten uit het verleden. Het is zonde dat er zoveel mooie panden verdwenen zijn, zoals bijvoorbeeld het oude havenkantoor in Zaandam. Historisch Zaandam wil zich ook inzetten voor behoud.
We zijn blij dat Ton R. Vermij de voorzittersrol op zich neemt. Hij weet heel veel van de economische geschiedenis van Zaandam en wil daar voor de Zaanwiki ook verhalen over maken. Daarbij komen de krantenknipsels over de Kamer van Koophandel die ik uit het krantenarchief heb gered dan weer goed van pas.’
Wat waren de kenmerken van het historische Zaandam?
‘Het heet niet voor niets de rooie Zaan. Hier werd echt gestreden vanuit sociale motieven om iets voor elkaar te krijgen. Zo had de fabriek Pielkenrood als eerste in Nederland een cao en gaf werknemers vakantiegeld. Ook is hier de eerste sociale woningbouwvereniging gestart.
Hier waren veel bedrijven in de verpakkingsindustrie, papier, transport en drukkerijen, veelal toeleveranciers voor de voedselindustrie. In het archief kom je nog veel tegen over de enorme bedrijvigheid hier. Negentig procent van die bedrijven bestaan niet meer, veel kleine bedrijven zijn failliet gegaan. Dankzij het knipselarchief wordt deze economische bloeiperiode weer zichtbaar. Daarom ben ik zo blij dat het bewaard is gebleven en tot leven komt via de historische verenigen, zoals onder meer via Historisch Zaandam.
Voor het organiseren van activiteiten en uitgaves door Historisch Zaandam is geld nodig. Daarom hopen we dat veel mensen lid worden van de vereniging. Je kunt je aanmelden als lid van Historisch Zaandam via www.historisch-zaandam.nl.’
Winnie de Wit is door de vereniging bekroond tot erelid!
Meer Zaanse Verhalen
Freek de Jonge maakt dankbaar gebruik van het gemeentearchief