Tien kunstenaars geven uniek Zaans papier een nieuw gezicht
‘Ik hou van samenwerken, dat je samen met verschillende mensen en organisaties iets moois gaat neerzetten. Samen kom je tot iets groots.’ Kunstenaar Monique Bout sloot zich begin 2025 aan bij kunstenaarscollectief Tengel. Al snel vond ze een bijzondere samenwerking: met papiermolen De Schoolmeester in Westzaan, waar al meer dan drie eeuwen het beroemde Zaansch Bord wordt gemaakt.
In september viert De Schoolmeester feest: het 100-jarig bestaan van vereniging De Zaansche Molen én het 333-jarig jubileum van de papiermolen zelf. Tijdens het weekend van 20 en 21 september en op de Zaanse Molendag (27 september) bruist het van de activiteiten.
Ontmoeting bij de papiermolen
Monique raakte tijdens een bezoek aan de molen in gesprek met molenaar Ron Butterman. Ze wilde Zaansch Bord kopen, maar vertrok met een idee voor een expositie. ‘Ron en ik raakten geïnspireerd door elkaars vakmanschap,’ vertelt ze. ‘Ik besloot een workshop te geven en speciaal werk te maken. Ook heb ik negen kunstenaars van Tengel gevraagd om mee te doen. De opdracht was simpel: wat kun je met Zaansch Bord en welk verhaal wil jij ermee vertellen?’
Alle deelnemers aan de expo kregen een rondleiding en doken in de geschiedenis van het papier. ‘Veel kunstenaars kenden de papiermolen alleen van een schoolbezoek,’ lacht Monique. ‘Maar toen ze zagen en voelden wat je met Zaansch Bord kunt doen, waren ze snel enthousiast en gemotiveerd om mee te doen.’
Het verhaal van Zaansch Bord
Zaansch Bord wordt gemaakt van vodden en vlas, en heeft een eigen structuur en wordt gemaakt in verschillende diktes. De kleur wordt bepaald door de vodden. Monique: ‘Het is uniek materiaal: sterk, levendig, maar ook eigenzinnig. Je moet er echt mee leren werken. Dat maakt het spannend. Als kunstenaar ga je onderzoeken wat wel en niet lukt. Dat experiment is zo leuk.’
Je moet Zaansch Bord echt leren kennen, dat maakt het spannend!
Fantasie en veel details
Marion van der Woude maakt keramiek, pentekeningen en grafiek. ‘Eerder had ik al iets willen doen met Zaansch Bord. Omdat de papiermolen niet op mijn route ligt, kwam het er eerder niet van. Het is heel tof om mee te werken. Ik heb een linosnede gemaakt met eigen werk voor de expositie: Met een pers druk ik het op het grootste papier dat bij de papiermolen wordt verkocht, zo wordt het drukwerk. Normaal werk ik graag in zwart-wit. In dit geval wil ik wellicht ook iets doen met gekke kleuren, want zo heb ik heel mooi gekleurd papier gekocht dat is gemaakt van kleding uit de operatiekamers. Het is hartstikke leuk om hier aan mee te werken. Op de foto laat ik een proefdruk zien op gewoon papier, op de expo ziet het er dus nog veel mooier uit.’
Waterdragers en plant-aardigen
Willem Moeselaar: ‘Als graficus hou ik erg van papier, zo heb ik een enorme collectie. Het was een uitdaging om met Zaansch Bord te werken: ik kende het wel, maar had er nog niet eerder mee gewerkt. Ik heb twaalf vellen gekocht en bedrukt met monoprints van oude etsplaten. Ook heb ik gedroogde planten gebruikt, die zijn net zoals papier plantaardig. De kannen, potten en vazen noem ik de waterdragers, en er zijn af en toe ook vogels te zien. Twee heb ik afgekeurd, ik laat er tien zien in de droogschuur. Daar ga ik gebruikmaken van de lijnen om ze aan te hangen, zo zullen ze ook wat bewegen.’
Zoen van ongelijkheid
Susan van Ham: ‘Ik heb vroeger met een schoolbezoek zelf wel eens mogen zeven in de papiermolen. Vroeger waren de voddenscheursters achter in de hoek zwaar en vies werk aan het doen. Ze werden ook slecht betaald. Daar wilde ik iets mee doen, ze deden dat samen met hun kinderen. Ze werkten heel hard, dergelijke werkomstandigheden zie je tegenwoordig nog steeds. Daarom wilde ik hen uit de vergetelheid halen. Zo heb ik Zaansch Bord bestempeld met mijn lippen met rode lippenstift. Door de kus eindeloos te herhalen, wil ik hen aandacht geven. Je kunt het als zwoel, sensueel en romantisch zien, maar rood staat ook voor de proteststem.’
Elke zoen symboliseert de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen in salaris en waardering. De herhaling benadrukt hoe hardnekkig dit verschil is. Toen en nu.
Vrouwen van de molen
Monique Bout brengt de gezichten van de vrouwen van de molen tot leven. ‘Ik spaar allerlei soorten draden, daar maak ik gezichten van. Voor de ogen maak ik gebruik van Zaansch Bord en cyanotype. Dit is een ouderwets soort blauwdruk, waarbij het papier spannende resultaten oplevert. De vrouwen werden per kilo betaald. Het moet een ode worden aan de voddenscheursters.’
Expositie vol verhalen
De tentoonstelling Zaansch Bord voor je kop is de hele maand september te zien in de droogschuur van de papiermolen. Iedere kunstenaar heeft een eigen vak, waar hij of zij het unieke papier een nieuw gezicht geeft.
Molenaar Ron Butterman hoopt dat veel bezoekers de weg naar de molen vinden: ‘Het is geweldig dat kunstenaars laten zien wat je allemaal met ons papier kunt doen. Hopelijk inspireert het meer mensen om ermee te werken. Dat helpt ons niet alleen nu, maar ook om het ambacht en de molen in de toekomst te behouden.’
“Hopelijk inspireert dit meer mensen om met Zaansch Bord te gaan werken.”
Meer weten over de exposanten? Kijk op www.tengel.nl
Bezoek de expositie van dinsdag t/m zaterdag in september, van 10.00 tot 16.00 uur, in Papiermolen De Schoolmeester, Westzaan. De opening is op vrijdag 5 september om 16 uur.
Meer weten over het jubileumprogramma van De Schoolmeester in september? Klik dan hier!
