De werkgroep Maritiem van de Vereniging Zaans Erfgoed wil het belang van de Zaanse scheepsbouw en scheepvaart op de kaart zetten. De ambitie is om een replica van een 17e-eeuwse scheepswerf te realiseren waarop een “fluitschip” in aanbouw is. Het fluitschip was het meest gebouwde scheepstype in de zeventiende eeuw.
Aan de hand van de maquette van Jelus Matser van een historische scheepswerf licht Jacob Reitsma in de video toe hoe de werkgroep dit voor zich ziet.
De maquette van Jelus Matser van een scheepswerf mocht de werkgroep lenen van het Archeologisch depot van de Gemeente Zaanstad. Hiermee kan de werkgroep mooi de ambitie toelichten om in Zaandam een historische scheepswerf te bouwen. Zie de video hieronder.
Het verleden van de Zaanstreek
‘Het bekende Zaanse landschap bestaat nog niet zo lang’, vertelt Pieter Floore van Hollandia Archeologen in het boek Kijk Zaans. ‘Rond het begin van de jaartelling vestigden zich mensen in het gebied dat we nu kennen als Assendelft en Krommenie. Rond 300-400 veranderde het land daar in een drassig veengebied. Je kunt de moerasplanten die toentertijd voor de veenvorming zorgden, nog altijd zien in het Oostzijderveld. De mensen trokken weg, en er ontstonden veenpakketten van wel vijf tot zes meter hoog. In de 12e en 13e eeuw kwam er een nieuwe lichting bewoners. Zij groeven ontwateringssloten, en creëerden op die manier nieuw land. Zo ontstonden er lintdorpen: dorpen langs een lange straat met een wegsloot ernaast, en overal bruggetjes om bij de houten huizen aan de andere kant van de sloot te kunnen komen. De wegsloten zijn later vaak gedempt, om de straat breder te kunnen maken.
Zaanstreek: nijverheid en industrie
De Zaanstreek ontwikkelde zich al heel vroeg tot een gebied waar nijverheid en industrie de belangrijkste bron van inkomsten waren. Amsterdam had producten nodig, en kon die laten maken in de nabijgelegen Zaanstreek, waar de infrastructuur aanwezig was en zowel de grondstoffen als de eindproducten eenvoudig via het water vervoerd konden worden. Zo ontstonden de molens en de werkplaatsen aan het water. Uit bodemonderzoek, onder andere via analyse van afval en andere resten, is gebleken dat de mensen hier vanaf de late Middeleeuwen tot in de 19e eeuw in relatieve welstand leefden.’
Maquettebouwer Jelus Matser
Jelus Matser (1946-2014) maakte archeologische maquettes voor musea, en gebruikt hiervoor onder meer de opgravingstekeningen en reportages en publicaties van Hollandia. Hij vertelde in het interview voor het boek Kijk Zaans: ‘Ik maak bijvoorbeeld maquettes van oude scheepswerven. Vanaf eind 16e eeuw worden er al schepen gebouwd in Zaandam. Aan de hand van opgravingen van een oude scheepswerf heb ik verschillende maquettes gemaakt. Zo’n maquette is als een wetenschappelijk artikel in drie dimensies, zo waarheidsgetrouw mogelijk als het maar kan. Door mijn achtergrond als kunstenaar en oud scheepsbouwer heb ik veel materialenkennis en kan ik de werkelijkheid zo realistisch mogelijk nabouwen. En dat vind ik ook heel fascinerend om te doen.’