In Koog aan de Zaan staat het roemruchte pand De Waakzaamheid. De oude herberg bestaat in 2026 400 jaar. Op Monumentendag maar eigenlijk het hele jaar door komen hier mensen die herinneringen hebben aan het pand. De maatschappelijk betrokken ondernemer Nishan van het Indiase restaurant Kathmandu nodigt Zaankanters uit om het feestjaar samen te vieren.
Hieronder vind je de omslag van het boek over De Waakzaamheid (2012). Op de achterflap komen in vogelvlucht enkele hoogtepunten voorbij.
Van gehucht tot ontmoetingsplek
Wie in de 17e eeuw over een smal en onverhard pad over de Lagedijk (de huidige Hoogstraat) liep, zag een gehucht met enkele tientallen huisjes. Op een handgekleurde kaart uit 1627 staat aan de Zaan een vrijstaand pand getekend bij de Kogersluis – waarschijnlijk De Waakzaamheid. In de herberg vonden handelsreizigers onderdak op weg van en naar Amsterdam, in de Zaanse polders draaiden honderden molens.
De herberg heette aanvankelijk De Prins en kreeg later Oranjegezinde namen, maar tijdens de Franse overheersing werd die naam verboden.
Zo ontstond De Waakzaamheid – een naam die sindsdien is gebleven.
Spil van het dorpsleven
Het pand is van Stadsherstel. Op hun website schrijven ze: ‘Net voor 1840 werd de Waakzaamheid uitgebreid met een grote feestzaal aan de Zaan en een koffiekamer. Daardoor verloor de houten herberg uit 1626 geleidelijk zijn functie als gelagkamer en werd omgetoverd tot woonhuis voor de eigenaren en hun gezin. Na de restauratie in 2011 kreeg het de functie van herberg weer terug.’
Een van de schrijvers van het boek over De Waakzaamheid rekende uit dat in de vorige eeuw zeker twee miljoen mensen het pand hebben bezocht. Ze kwamen voor een toneelvoorstelling, een kolfwedstrijd, een film of een vrouwenvergadering. Er waren bokswedstrijden en een strijkorkestje. Watersporters, zoals zeilers, vierden hier een lustrum. Vereniging De Zaansche Molen kwam hier regelmatig. Achter de bar werd in 1955/56 een molenpanorama geschilderd door Frans Mars, dat in de jaren zeventig weer werd verwijderd. Politieke bijeenkomsten waren er ook, zoals van de VVD die wilde protesteren tegen woningen in de Kalverpolder.
Zaanse schrijvers als Erik Schaap en Peter Roggeveen legden deze kleurrijke geschiedenis vast. Erik Schaap schreef over Hendrik en Louise Ero, voormalige eigenaren die tijdens de Tweede Wereldoorlog actief waren in het verzet.
Later transformeerde het gebouw tot jazz- en weer later tot poptempel, wat kleurrijk wordt beschreven in het boek De Waakzaamheid door Piet Koopman en Rob Hendriks.
‘Het vervulde een spilfunctie in het culturele en alledaagse leven van Koog en Zaandijk’, zo luidde de conclusie na een opsomming van talloze activiteiten tot het werd omgedoopt als poptempel.
Kathmandu en de ziel van De Waakzaamheid
Toen Nishan Sapkota in 2017 met zijn familie het Indiaas restaurant Kathmandu opende in het monumentale pand van De Waakzaamheid, nam hij een stuk Zaanse geschiedenis onder zijn hoede.
‘Ik kom uit Nepal, waar de Britse invloed overal zichtbaar is, en ik hou van historie,’ zegt Nishan. Zijn eerste Indiase restaurant opende hij in Amsterdam, in Koog aan de Zaan zag hij een nieuwe kans – en een uitdaging.
Ik was verbaasd dat Zaanstad nog geen Indiaas restaurant had. Waarom was dat? Dat zou een bedreiging kunnen zijn. Het gerestaureerde pand zag er heel mooi uit.
Toen ik me ging verdiepen in de historie, door het boek De Waakzaamheid en YouTube films, wist ik dat dit een kans was en dit pand het moest worden.
We zijn een familiebedrijf, dus we ondernemen heel voorzichtig. Dat doen we ook met De Waakzaamheid. Zoveel Zaankanters hebben hier een binding mee, en hebben op dit pand gestemd bij het tv-programma Mooiste pand van Nederland. Later hebben ze een tegeltje, een plank en balken gesponsord zodat het pand gerestaureerd kon worden.’
Alles wat ik hier zie, is waardevol.
Spoken
Nishan: ‘De vorige eigenaar vertelde dat hij het af en toe voelde spoken, omdat er niet goed was omgesprongen met de zielen van mensen die hier gestorven waren. Doelden ze daarmee op de periode tijdens of na de Tweede Wereldoorlog? Dat weet ik niet. Ik heb zelf ook iets meegemaakt. Zo hoorde ik – terwijl ik boven aan het werk was – vlakbij een harde klap terwijl niemand in het pand daar verantwoordelijk voor was. Dat gebeurde daarna nog een keer. Daarna heb ik wel stenen besteld om rond het pand te leggen om het rustig te houden.’
En zo gaan er wel meer verhalen rond over de spoken bij De Waakzaamheid.
Feestcomité 400 jaar De Waakzaamheid
Nishan nam contact op met het NH Dagblad/Dagblad Zaanstreek. ‘Ik nodigde mensen uit om met mij mee te denken hoe we 400 jaar De Waakzaamheid kunnen vieren.’
Anne Vrieze woont tegenover het pand en heeft zelf ook veel herinneringen aan De Waakzaamheid: ‘Ik meldde me aan voor het comité. Daar vroeg ik Bas Husslage bij, vanwege Pinksterzaan. Hij vroeg Guido Voss erbij.
Nishan nodigde ook mensen uit, waaronderwijkmanager Marco Schoone, Menno de Haas (voorzitter Koogerpark)en Peter Roggeveen (Zaanse schrijver die onder meer meewerkte aan het boek over De Waakzaamheid). Evenals de voormalige uitbater Bert van de Peet en Sieuwert Breeuwer (die hier als zoon van een uitbater woonde in zijn jonge jaren). Nienke Aussems van Zaans.nl denkt ook graag mee en heeft veel ideeën.’
Feestprogramma in ontwikkeling
‘We gaan zoveel mogelijk aansluiten bij de buurt en de historie.’ Anne: ‘Bert van de Peet organiseerde hier vroeger de befaamde new wave en housefeesten. In het feestjaar komt zeker weer een programma met jazz, new wave en house, waar muzikanten van vroeger optreden. Op Valentijnsdag hebben we een speciale avond voor mensen die hier vroeger hun bruiloft hebben gevierd of hier hun geliefde hebben ontmoet. Daar krijgen we al aardig wat aanmeldingen voor.
We doen mee op 13 en 14 maart mee met Nl.doet. Op vrijdag 13 maart gaan bedrijven in het Koogerpark helpen om bankjes in het park op te knappen. Zaterdag 14 maart willen we buurtbewoners enthousiasmeren mee te helpen. In ruil krijgen ze een gratis lunch.
Iedere laatste zondag van de maand komt er een lezing, waaronder een verhaal van stadsarchivaris Frans Hoving. Er worden muziek- en dansavonden georganiseerd, een sterk en kruidig biertje van Brouwerij De Hoop krijgt de naam Tsaar Pjottertje (een knipoog naar Tsaar Peter), en tijdens Pinksterzaan wandelen Zaankanters in klederdracht naar de voormalige herberg waar ze een verhalenverteller op het terras ontmoeten.
Natuurlijk doen we ook iets met de Zaan. Marco Schoone sluit het jaar af met een sprintwedstrijd met roeisloepjes en skiffs waarbij hopelijk veel buurtteams maar ook uit het hele land meedoen. Op het terras krijgen ze dan streetfood.’
‘Het doet me goed als mensen terugkomen met hun eigen herinneringen,’ zegt Nishan. ‘Wij worden nu zelf onderdeel van die lange geschiedenis. Dat maakt me trots.’
Meer verhalen over De Waakzaamheid
Groene sprongetjes, een verhaal over Somass
Lees ook het verhaal uit het boek Zaanse Parels over de geschiedenis en ontwikkeling van de Waakzaamheid-Download
Ron Sman, erepenning Zaanstad