De Heemtuin in Zaandam is een groene oase waar de stad even ver weg lijkt. ‘De Heemtuin is een ontmoetingsplek in de natuur,’ zegt beheerder Jeroen Buijs. ‘Het is aantrekkelijk voor vrijwilligers én bezoekers die hier kunnen uitwaaien, genieten van de natuur of een boekje lezen. Je ontdekt hier wel tien biotopen – van Limburgs bos tot waterrijk landschap. Het meest originele is het rietland.’
Een woud vol verhalen
In de herfstvakantie verandert de Heemtuin voor de twaalfde keer in een Sprookjeswoud. Een week lang slingert een route door het bos waar kinderen sprookjes en verhalen tegenkomen. Ze kijken, luisteren, doen mee en verzamelen letters tijdens een speurtocht.
‘Zet “sprookjes” maar tussen aanhalingstekens,’ lacht Jeroen. ‘We hebben ook verhalen. Ik hou wel van een beetje controverse. Zo hebben we al jaren een indianendorp. Oudere bezoekers vinden dat prima, jongeren vragen zich af of dat eigenlijk nog kan. Dingen veranderen: een indiaan, heks of visser – kan dat nog wel? Die discussie is ook onderdeel van het verhaal.’
Dit jaar is er extra aandacht voor educatie en natuur. Zo laat een turfsteker zien hoe hier vroeger turf werd gestoken. ‘Naast de pop liggen houtblokken. Kinderen moeten uitrekenen hoe hoog een blok is. Zo leren ze waar het spreekwoord “zoveel turven hoog” vandaan komt,’ vertelt Jeroen.
En dan is er een trol, een vleermuis die gaat vliegen als je aan een touwtje trekt, en zelfs een wolf die zich in de Heemtuin heeft verstopt. ‘In het dierenwoud komt Roodkapje hem vast tegen – hopelijk gaat dat goed,’ zegt Jeroen met een knipoog.
Kunst en verwondering
De illustraties zijn dit jaar gemaakt door Amber Rijcken, bekend van haar werk over veranderprocessen. ‘Eigenlijk geldt dat ook voor ons Sprookjeswoud,’ zegt Jeroen. ‘De verhalen veranderen mee met de tijd.’
Halverwege de route kunnen bezoekers even neerstrijken in het Kaboutercafé, waar pannenkoeken worden gebakken en limonade klaarstaat. ‘Ook voor ouders is er genoeg te ontdekken,’ vertelt Jeroen. ‘Zo leer je bijvoorbeeld hoe hoog het veen hier vroeger lag. En we hopen natuurlijk dat mensen die nu voor het eerst komen, later nog eens terugkomen om de tuin zelf te ervaren.’
Vrijwilligers met een groot hart
De Heemtuin draait volledig op vrijwilligers – het zijn er vele tientallen. Tijdens het Sprookjeswoud helpen ze bij het opbouwen, begeleiden van bezoekers en onderhouden van de route. ‘Het is nog wel een uitdaging om het rooster compleet te krijgen,’ zegt Jeroen. ‘Maar de vrijwilligers vinden het prachtig om te doen.’
Wat deze plek bijzonder maakt, is dat iedereen welkom is. ‘Afhankelijk van je achtergrond, kwaliteit of conditie kun je doen wat bij jou past. De een harkt paden aan, een ander repareert iets technisch of helpt bij creatieve projecten. Het gaat om samen bezig zijn, in een ontspannen sfeer. En je krijgt hier waardering voor wat je doet. Dat maakt deze plek bijzonder.’
Jeroen glimlacht. ‘Wat ik zelf mooi vind, is dat het hier echt een meltingpot is. Bij natuurclubs kom je vaak mensen tegen uit één groene bubbel, maar hier niet. Onze vrijwilligers verschillen in achtergrond en politieke voorkeur, en dat levert juist leuke gesprekken op. Mensen worden vaak in een hokje gestopt – dat doen we hier niet. Wat ons bindt, is de liefde voor de natuur.’
De trol heeft een nieuwe familie
Amber Paans is een van de creatieve vrijwilligers. ‘Ik heb kruidengeneeskunde gestudeerd en ben jaren geleden begonnen als vrijwilliger,’ vertelt ze. ‘Mijn ouders zijn poppenmakers. Op zolder had ik van hen nog een grote koningstrol liggen. Die kreeg hier een plek – en hij is gebleven. Dit jaar heeft hij een hele nieuwe familie gekregen. De nieuwe poppen zijn gemaakt door mij en andere vrijwilligers.’
De opdracht was om bij elk sprookje of verhaal iets te maken mét een doe-opdracht. ‘Kinderen kunnen bijvoorbeeld pasteitjes gooien in de bek van Gruffalo. Je ziet ze vol verbazing rondlopen en echt genieten. Het is een fantastische sprookjeswereld met elfjes, trollen en de spin Anansi. Hoe mooi is dat?’
Natuur voor iedereen
Voor Amber is de Heemtuin een oase van rust, op maar vijf minuten van haar huis in de stad. ‘Daar is weinig groen. De kracht van de Heemtuin is dat het een plek is voor iedereen: je kunt hier even tot rust komen, vogels zien en horen, of gewoon genieten van de stilte.’
De Heemtuin werkt ook veel samen met scholen. ‘We hebben projecten als Eten uit de natuur, Het kikkerpad en natuurlijk het Sprookjeswoud. Bij Eten uit de natuur maken kinderen een salade van kruiden uit de tuin, of ze eten brandnetelsoep. Ze leren dat je van gewone planten iets lekkers kunt maken. En ze vinden het geweldig om zelf thee te trekken van blaadjes die ze net hebben geplukt.’
De magie van het gewone
Tussen trollen, turven en kabouters ontdek je dat de natuur zelf misschien wel het mooiste verhaal vertelt. Wie in de herfstvakantie door het Sprookjeswoud wandelt, ziet hoe fantasie en natuur hier hand in hand gaan.
Het Sprookjeswoud is te bezoeken van zondag 19 tot en met vrijdag 24 oktober van 10.00 tot 15.00 uur. De tuin sluit om 16.30 uur.
Entree: kind 2 t/m 12 jaar (6 euro), volwassene (2 euro)
Heemtuin Zaandam (naast het Zaans Medisch Centrum in het Burgemeester in ’t Veldpark)
Meer informatie www.znmc.nl
